ରମଣ ପ୍ରଭାବ ଏବଂ ସି ଭି ରମଣଙ୍କ ଜୀବନୀ

ଇଂରାଜୀ ରେ ଏହି ଲେଖା କୁ ପଢ଼ିବା ପାଁଇ ଏଠାରେ କ୍ଲିକ୍ କରନ୍ତୁ ।

ରମଣ ପ୍ରଭାବ / ରମଣ ବିଚ୍ଛୁରଣ (Raman Effect / Raman Scattering)

ରମଣ ପ୍ରଭାବ କିମ୍ବା ରମଣ ସ୍କାଟରିଙ୍ଗ୍ ହେଉଛି ସି ଭି ରମଣ ଏବଂ ତାଙ୍କ ଛାତ୍ର ପଦାର୍ଥ ବିଜ୍ଞାନୀ କେ ଏସ୍ କ୍ରିଷ୍ଣନ୍ ଙ୍କ ଦ୍ୱାରା ଏକ ଗୁରୁତ୍ୱପୂର୍ଣ୍ଣ ଆବିଷ୍କାର | ଏହି ଆବିଷ୍କାର ହେତୁ ରମଣଙ୍କୁ ପଦାର୍ଥ ବିଜ୍ଞାନ ପାଇଁ ନୋବେଲ ପୁରସ୍କାର (Nobel Prize for Physics) ପ୍ରଦାନ କରାଯାଇଥିଲା। ଉଭୟ ପଦାର୍ଥ ବିଜ୍ଞାନ ଏବଂ ରାସାୟନିକ ବିଜ୍ଞାନରେ ରମଣ ପ୍ରଭାବର ଗୁରୁତ୍ୱପୂର୍ଣ୍ଣ ପ୍ରୟୋଗ ରହିଛି |

ସି ଭି ରମଣ କେମିତି ରମଣ ପ୍ରଭାବକୁ ଆବିଷ୍କାର କଲେ ?

୧୯୨୧ ମସିହାରେ, ଏକ ଜାହାଜରେ ଲଣ୍ଡନରୁ ବମ୍ବେକୁ ଫେରୁଥିବାବେଳେ ରମଣ ଭୂମଧ୍ୟସାଗର (Mediterranean Sea) ର ଗଭୀର ନୀଳ ରଙ୍ଗ ଦ୍ୱାରା ଆକର୍ଷିତ ହୋଇଥିଲେ | ସେ ଗଭୀର ଚିନ୍ତନ କରି ରେଲି (Rayleigh) ଙ୍କ ବ୍ୟାଖ୍ୟାକୁ ପରିତ୍ୟାଗ କଲେ ଯେ ସମୁଦ୍ରର ରଙ୍ଗ କେବଳ ଆକାଶର ରଙ୍ଗର ପ୍ରତିଫଳନ | କିଛି ଦିନ ପରେ, ସେ ପ୍ରମାଣ କରିବାକୁ ସମର୍ଥ ହେଲେ ଯେ ସମୁଦ୍ରର ରଙ୍ଗ ହେଉଛି ଜଳ ଅଣୁ ଦ୍ୱାରା ସୂର୍ଯ୍ୟ କିରଣ ବିଚ୍ଛୁରିତ ହେବାର ଫଳାଫଳ (the result of scattering of sunlight by water molecules) | ଏହାପରେ ଅଣୁଗୁଡ଼ିକ ଦ୍ୱାରା ଆଲୋକ ବିଚ୍ଛୁରିତ କରିବାରେ ତାଙ୍କର ଆଗ୍ରହ ବଢ଼ିଲା |  ତା’ପରେ ସେ ଅନେକ ପରୀକ୍ଷଣ କରିଥିଲେ ଏବଂ ଏହି ସିଦ୍ଧାନ୍ତରେ ଉପନୀତ ହୋଇଥିଲେ ଯେ ଅଣୁଗୁଡ଼ିକ ଦ୍ୱାରା ଆଲୋକର ଆବୃତ୍ତିର ସ୍ଥାନାନ୍ତରିତ ବିଚ୍ଛୁରଣ (frequency shift scattering) ଘଟେ | ଏହାଦ୍ୱାରା ରମଣ 'ରମଣ ପ୍ରଭାବ'ର ଆବିଷ୍କାର କଲେ ଯେଉଁଠାରେ ଆବୃତ୍ତିର ସ୍ଥାନାନ୍ତରଣ ନମୁନାରେ ଥିବା ଅଣୁଗୁଡ଼ିକର ଏକ ଲକ୍ଷଣ ଅଟେ ଏବଂ ଏହା ନମୁନା ଉପରେ ପଡୁଥିବା ଆଲୋକର ଆବୃତ୍ତି ଉପରେ ନିର୍ଭର କରେ ନାହିଁ (independent of frequency of incident light) ଅଟେ |  ତେଣୁ, ଏହା ପ୍ରତିଦୀପ୍ତି (fluorescence) ଠାରୁ ଭିନ୍ନ | ରମଣ ଏବଂ କ୍ରିଷ୍ଣନ୍ ପାରଦ ଲ୍ୟାମ୍ପ୍ (mercury lamp) ଏବଂ ଫଟୋଗ୍ରାଫିକ୍ ପ୍ଲେଟ୍ (photographic plates) ବ୍ୟବହାର କରି ରମଣ ପ୍ରଭାବର ବର୍ଣ୍ଣାଳୀ (spectrum) ଅଭିଲିଖିତ କରିଥିଲେ |  ରମଣଙ୍କ ଅଧିକାଂଶ କାର୍ଯ୍ୟ କମ୍ପନ ପରିବର୍ତ୍ତନ (vibrational transitions) ସହିତ ଜଡିତ ଥିଲା, ଯାହା ବାଷ୍ପ, ତରଳ ପଦାର୍ଥ ଏବଂ କଠିନ ପଦାର୍ଥ ପାଇଁ ପର୍ଯ୍ୟବେକ୍ଷଣ ଯୋଗ୍ୟ ବୃହତ ସ୍ଥାନାନ୍ତରଣ (larger shifts) ଦେଇଥାଏ | ସାଧାରଣ ବାୟୁମଣ୍ଡଳୀୟ ଚାପରେ ବାଷ୍ପର ନିମ୍ନ ଆଣବିକ ଏକତ୍ରୀକରଣ (low molecular concentration) ଥାଏ ଏବଂ ସେଥିପାଇଁ ଦୁର୍ବଳ ରମଣ ପ୍ରଭାବ ସୃଷ୍ଟି କରେ | ତେଣୁ ତରଳ ଏବଂ କଠିନ ପଦାର୍ଥଗୁଡିକ ଅଧିକାଂଶ ସମୟରେ ଅଧ୍ୟୟନ କରାଯାଉଥିଲା |

ପରିଭାଷା : 

ଯେତେବେଳେ ଏକ ନମୁନା (ତରଳ, ବାଷ୍ପ କିମ୍ବା କଠିନ ପଦାର୍ଥ) ର ଅଣୁ ଦ୍ୱାରା ଆଲୋକ ବିକ୍ଷେପଣ (deflection of light) ହୋଇଥାଏ, ସେତେବେଳେ ଆଲୋକର ତରଙ୍ଗଦୈର୍ଘ୍ୟର ପରିବର୍ତ୍ତନ (wavelength of light) ହୁଏ ଏବଂ ଏହାକୁ ରମଣ ପ୍ରଭାବ କୁହାଯାଏ |

ଯେତେବେଳେ ଏକ ରାସାୟନିକ ନମୁନା (ବିଶେଷତ ଧୂଳିମୁକ୍ତ ଏବଂ ସ୍ୱଚ୍ଛ) ବର୍ଣ୍ଣାଳୀର ଦୃଶ୍ୟମାନ ଅଞ୍ଚଳର ଏକରଙ୍ଗୀ ଆଲୋକର (monochromatic light of visible wavelength) ସମ୍ମୁଖୀନ ହୁଏ, ସେହି ନମୁନା ଆଲୋକକୁ ଅବଶୋଷଣ (absorption) କରେ ଏବଂ ଏହି ଆଲୋକର ମୁଖ୍ୟ ଅଂଶ ଦିଗ, ଆବୃତ୍ତି, ତରଙ୍ଗଦୈର୍ଘ୍ୟ ଏବଂ ପ୍ରଗାଢ଼ତା (intensity) ପରିବର୍ତ୍ତନ ନ ହୋଇ ନମୁନା ମଧ୍ୟରୁ ବାହାରି ଆସିଥାଏ | କିନ୍ତୁ, ଆଲୋକର ଏକ ଛୋଟ ଅଂଶ ପ୍ରାରମ୍ଭିକ ଦିଗ (incident direction) ବ୍ୟତୀତ ନମୁନା ଦ୍ୱାରା ଅନ୍ୟ ଦିଗଗୁଡ଼ିକୁ ବିଚ୍ଛୁରିତ ହୋଇଥାଏ | ନମୁନା ଉପରେ ପଡୁଥିବା  ଆଲୋକର ଏକ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ଆବୃତ୍ତି ଥାଏ |  ଯଦି ବିଚ୍ଛୁରିତ ହୋଇଥିବା ଆଲୋକର ଆବୃତ୍ତି ନମୁନା ଉପରେ ପଡୁଥିବା ଆଲୋକର  ଆବୃତ୍ତି ସହିତ ସମାନ ହୋଇଥାଏ (ଅପରିବର୍ତ୍ତିତ ତରଙ୍ଗଦୈର୍ଘ୍ୟ), ତେବେ ଏହାକୁ ରେଲି ବିଚ୍ଛୁରଣ (Rayleigh Scattering) କୁହାଯାଏ | କିନ୍ତୁ ସମୁଦାୟ ବିଚ୍ଛୁରଣର ପ୍ରାୟ 1%, ପ୍ରାରମ୍ଭିକ ଆବୃତ୍ତି (incident frequency) ଠାରୁ ଭିନ୍ନ ଆବୃତ୍ତିରେ ଘଟିଥାଏ (ନୂତନ ତରଙ୍ଗଦର୍ଘ୍ୟ ପ୍ରାରମ୍ଭିକ ତରଙ୍ଗଦୈର୍ଘ୍ୟ ଠାରୁ ଭିନ୍ନ) | ଏହାକୁ ରମଣ ବିଚ୍ଛୁରଣ (Raman Scattering) କିମ୍ବା ରମଣ ପ୍ରଭାବ (Raman Effect) କୁହାଯାଏ |

ପ୍ରକ୍ରିୟା : 

ଯେତେବେଳେ ଏକରଙ୍ଗୀ ଆଲୋକର ଏକ ଫୋଟନ୍ (photon) ନମୁନାରେ ଏକ ଅଣୁର ଇଲେକ୍ଟ୍ରନ୍ (electron) ସହିତ ସମ୍ମୁଖୀନ ହୁଏ, ସେତେବେଳେ ଇଲେକ୍ଟ୍ରନ୍ ସେହି ଫୋଟନ୍ ଠାରୁ ଉର୍ଜା (energy) ଅବଶୋଷଣ କରେ (absorbs energy) ଏବଂ ଏକ ଉଚ୍ଚ ଉର୍ଜା ସ୍ଥିତି (higher energy state) (ଏକ ଉଚ୍ଚ କମ୍ପନ ସ୍ତର - higher vibrational level) କୁ ଉଠିଥାଏ | ଏହି ଉର୍ଜା ହେଉଛି ଫୋଟନ୍ ର ଉର୍ଜା ଏବଂ ପ୍ରାରମ୍ଭିକ ଆବୃତ୍ତି ସହିତ ସମାନୁପାତି (directly proportional to incident light) (E = hv, v ହେଉଛି ପ୍ରାରମ୍ଭିକ ଆବୃତ୍ତି) | ତାପରେ ଇଲେକ୍ଟ୍ରନ୍ ଉର୍ଜା ହରାଇ ନିମ୍ନ ଉର୍ଜା ସ୍ତରକୁ ଖସିଯାଏ | ଯଦି ହରାଇଥିବା ଉର୍ଜା ପ୍ରାରମ୍ଭିକ ଫୋଟନ୍ ର ଉର୍ଜା ସହିତ ସମାନ ହୁଏ, ତେବେ ଇଲେକ୍ଟ୍ରନ୍ ପୁନର୍ବାର ପ୍ରାରମ୍ଭିକ ସ୍ତରକୁ ଖସିଯାଏ ଏବଂ ଏହି ପ୍ରକ୍ରିୟାରେ ଅନ୍ୟ ଏକ ଫୋଟନ୍ ନିର୍ଗତ ହୁଏ | ଏହି ନିର୍ଗତ ହୋଇଥିବା ଫୋଟନ୍ ର ଆବୃତ୍ତି ଏବଂ ତରଙ୍ଗଦୈର୍ଘ୍ୟ ପ୍ରାରମ୍ଭିକ ଫୋଟନ୍ ର ଆବୃତ୍ତି ଏବଂ ତରଙ୍ଗଦୈର୍ଘ୍ୟ ସହିତ ସମାନ ହୋଇଥାଏ | ଏହା ହେଉଛି ଆବୃତ୍ତି ଏବଂ ତରଙ୍ଗଦୈର୍ଘ୍ୟରେ କୌଣସି ପରିବର୍ତ୍ତନ ବିନା ବିଭିନ୍ନ ଦିଗରେ ଆଲୋକର ବିଚ୍ଛୁରଣ | ଏହାକୁ ରେଲି ବିଚ୍ଛୁରଣ କୁହାଯାଏ | କିନ୍ତୁ ବେଳେବେଳେ, ଉଚ୍ଚ ଉର୍ଜା ସ୍ଥିତିରୁ ଉର୍ଜା ହରାଇବା ସମୟରେ ଇଲେକ୍ଟ୍ରନ୍ ଏକ ଭିନ୍ନ ଉର୍ଜା ସ୍ତରକୁ ଖସିଯାଏ | ତେଣୁ, ଏହି ପରିସ୍ଥିତିରେ, ଇଲେକ୍ଟ୍ରନ୍ ଦ୍ୱାରା ହରାଇଥିବା ଉର୍ଜା ପ୍ରାରମ୍ଭିକ ଫୋଟନ୍ ଠାରୁ ଅବଶୋଷିତ ଉର୍ଜାଠାରୁ ଭିନ୍ନ | ଫଳସ୍ୱରୂପ, ନିର୍ଗତ ହୋଇଥିବା ଫୋଟନ୍ ପ୍ରାରମ୍ଭିକ ଫୋଟନ୍ ଠାରୁ ଭିନ୍ନ ଉର୍ଜାରେ ନିର୍ଗତ ହୋଇଥାଏ | ଏହା ପରିବର୍ତ୍ତିତ ଆବୃତ୍ତି ଏବଂ ତରଙ୍ଗଦୈର୍ଘ୍ୟ ସହିତ ଆଲୋକର ବିଚ୍ଛୁରଣ ସୃଷ୍ଟି କରେ | ଏହା ହେଉଛି ରମଣ ବିଚ୍ଛୁରଣ (Raman Scattering) | 

ଇଲେକ୍ଟ୍ରୋନ୍ ର ଅନ୍ତିମ ଉର୍ଜା ସ୍ତର (ଅନ୍ତିମ କମ୍ପନ ସ୍ତର) ଅନୁସାରେ, ରମଣ ବିଚ୍ଛୁରଣକୁ ଷ୍ଟୋକ୍ସ ରେଖା (Stokes line) ଏବଂ ଆଣ୍ଟି-ଷ୍ଟୋକ୍ସ ରେଖା (Anti-Stokes line) ରେ ପୃଥକ କରାଯାଇଛି | ଯେତେବେଳେ ଅନ୍ତିମ ଆବୃତ୍ତି ପ୍ରାରମ୍ଭିକ ଆବୃତ୍ତି ଠାରୁ କମ୍ ହୋଇଥାଏ, ବା ଅନ୍ୟ ଅର୍ଥରେ, ଯେତେବେଳେ ଇଲେକ୍ଟ୍ରନ୍ ଫୋଟନ୍ ଠାରୁ ଉର୍ଜା ଗ୍ରହଣ କରିଥାଏ, ସେତେବେଳେ ଷ୍ଟୋକ୍ସ ରେଖା ଉତ୍ପର୍ଣ୍ଣ ହୁଏ | ଯେତେବେଳେ ଅନ୍ତିମ ଆବୃତି ପ୍ରାରମ୍ଭିକ ଆବୃତ୍ତି ଠାରୁ ଅଧିକ ହୋଇଥାଏ, ବା ଅନ୍ୟ ଅର୍ଥରେ, ଇଲେକ୍ଟ୍ରନ୍ ଫୋଟନ୍ କୁ ଉର୍ଜା ପ୍ରଦାନ କରିଥାଏ, ସେତେବେଳେ ଆଣ୍ଟି-ଷ୍ଟୋକ୍ସ ରେଖା ଉତ୍ପର୍ଣ୍ଣ ହୁଏ |

Credits: insightsonindia

ମୂଳତଃ, ନମୁନାର ଅଣୁଗୁଡ଼ିକ ସହିତ ଅଧିକାଂଶ ଧକ୍କା (collision) ନମନୀୟ (elastic / ସ୍ଥିତିସ୍ଥାପକ) ଅଟେ ଏବଂ ସେଥିପାଇଁ ଫୋଟନ୍ଗୁଡ଼ିକ ଅପରିବର୍ତ୍ତିତ ଉର୍ଜା, ଆବୃତ୍ତି ଏବଂ ତରଙ୍ଗଦୈର୍ଘ୍ୟ ସହିତ ବିଚ୍ଛୁରିତ ହୋଇଥାନ୍ତି | କିନ୍ତୁ କେତେକ ସମୟରେ, ଅଣୁଗୁଡ଼ିକର ଇଲେକ୍ଟ୍ରୋନ୍ ଫୋଟନ୍ ଗୁଡ଼ିକରୁ ଉର୍ଜା ଗ୍ରହଣ କରନ୍ତି କିମ୍ବା ଉର୍ଜା ତ୍ୟାଗ କରନ୍ତି ଯେଉଁଥିପାଇଁ ଫୋଟନ୍ ଗୁଡ଼ିକ ହ୍ରାସ କିମ୍ବା ବର୍ଦ୍ଧିତ ଉର୍ଜା ସହିତ ବିଚ୍ଛୁରିତ ହୋଇଥାନ୍ତି ଏବଂ ଯଥାକ୍ରମେ ଫୋଟନ୍ ଗୁଡ଼ିକର ଆବୃତ୍ତିରେ ହ୍ରାସ କିମ୍ବା ବୃଦ୍ଧି ହୋଇଥାଏ |ଏକ ତରଳ ପଦାର୍ଥ ପାଇଁ, ପ୍ରଭାବିତ ଆଲୋକର ପ୍ରଗାଢ଼ତା ପ୍ରାରମ୍ଭିକ ଆଲୋକର ପ୍ରଗାଢ଼ତାର ୧/୧,୦୦,୦୦୦ ହୋଇଥାଏ | ଏହା ଦର୍ଶାଏ ଯେ ରମଣ ପ୍ରଭାବ ବହୁତ ଦୁର୍ବଳ ଅଟେ |

ରମଣ ବର୍ଣ୍ଣାଳୀବୀକ୍ଷଣ (Raman Spectroscopy) :

ରମଣ ପ୍ରଭାବ ରମଣ ବର୍ଣ୍ଣାଳୀବୀକ୍ଷଣ କୁ ସୃଷ୍ଟି କରେ | ରମଣ ସ୍ପେକ୍ଟ୍ରା (ବର୍ଣ୍ଣାଳୀ) (Raman spectra) ରମଣ ବିଚ୍ଛୁରଣର ଏକ ପରିଣାମ ଭାବେ ଅଭିଲିଖିତ ହୋଇଥାଏ ଏବଂ ଏହା ନମୁନାର ଆଣବିକ ଆଙ୍ଗୁଳି ଛାପ (molecular fingerprint) ଦେଇଥାଏ ଏବଂ ଏହା ବିଭିନ୍ନ ଅଣୁ ପାଇଁ ଭିନ୍ନ | ବର୍ଣ୍ଣାଳୀକୁ ଅଧ୍ୟୟନ କରି, ଜଣେ ଘୂର୍ଣ୍ଣନ ସ୍ତର ଚିହ୍ନଟ କରିପାରିବ ଏବଂ ଏହାଦ୍ୱାରା ନମୁନାରେ ଏକ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ଅଣୁକୁ ଚିହ୍ନଟ କରିପାରିବ | ଏହା ଗୁଣାତ୍ମକ ବିଶ୍ଳେଷଣ (Qualitative Analysis) କରିବାରେ ସାହାଯ୍ୟ କରିଥାଏ ଯାହା ହେଉଛି ନମୁନାରେ ଥିବା ଉପାଦାନ ଅଣୁଗୁଡ଼ିକୁ ଚିହ୍ନିବା | ସେହିଭଳି, ଏକ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ରମଣ ରେଖାର ପ୍ରଗାଢ଼ତା ନମୁନାରେ ଏକ ଅଣୁର ମାତ୍ରା ନିର୍ଣ୍ଣୟ କରିବାରେ ସାହାଯ୍ୟ କରେ | ଏହିପରି, ପରିମାଣାତ୍ମକ ବିଶ୍ଳେଷଣ (Quantitative Analysis) କରାଯାଇଥାଏ | ତେଣୁ, ରମଣ ରେଖା ଗୁଡ଼ିକର ଢାଞ୍ଚା (pattern) ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ଆଣବିକ ପ୍ରଜାତିର ଲକ୍ଷଣ ଅଟେ, ଏବଂ ଏହାର ପ୍ରଗାଢ଼ତା ଆଲୋକ ପଥରେ କରୁଥିବା ଅଣୁଗୁଡ଼ିକର ସଂଖ୍ୟା ସହିତ ସମାନୁପାତି | ତେଣୁ, ରାସାୟନ ଏବଂ କଠିନ ପଦାର୍ଥ ଗୁଡ଼ିକର ଗୁଣାତ୍ମକ ଏବଂ ପରିମାଣାତ୍ମକ ବିଶ୍ଳେଷଣରେ ରମଣ ବର୍ଣ୍ଣାଳୀବୀକ୍ଷଣ ବ୍ୟବହୃତ ହୁଏ | କଠିନ ପଦାର୍ଥ ରେ ରମଣ ବର୍ଣ୍ଣାଳୀବୀକ୍ଷଣ ସ୍ଫଟିକୀୟ ଆଭିମୁଖ୍ୟର ନିର୍ଣ୍ଣୟ (determining crystallographic orientation) କରିବାରେ ମଧ୍ୟ ଉପଯୋଗୀ ହୁଏ | ଜୀବ ଏବଂ ମାନବ ପେଶୀ (tissue) ପରି ଅତ୍ୟଧିକ ଜଟିଳ ସାମଗ୍ରୀ ମଧ୍ୟ ରମଣ ବର୍ଣ୍ଣାଳୀବୀକ୍ଷଣ ବ୍ୟବହାର କରି ବିଶ୍ଳେଷଣ କରାଯାଇପାରେ |

ରମଣ ପ୍ରଭାବର ଅନ୍ୟାନ୍ୟ ପ୍ରୟୋଗ :

ବାୟୁମଣ୍ଡଳୀୟ ବିଲୋପ ଗୁଣାଙ୍କ (atmospheric extinction coefficient) ଏବଂ ଜଳୀୟ ବାଷ୍ପ ଉର୍ଦ୍ଧଧାର ବଣ୍ଟନ (water vapor vertical distribution) ମାପିବା ପାଇଁ ରମଣ LIDAR ବାୟୁମଣ୍ଡଳୀୟ ପଦାର୍ଥ ବିଜ୍ଞାନରେ ବ୍ୟବହୃତ ହୁଏ | ଅପ୍ଟିକାଲ୍ ପ୍ରବର୍ଦ୍ଧକ (optical amplifiers) ରେ ରମନ୍ ପ୍ରବର୍ଦ୍ଧନ (Raman amplification) ବ୍ୟବହୃତ ହୁଏ |ତେଣୁ, ସି ଭି ରମଣଙ୍କ କାର୍ଯ୍ୟ ବିଜ୍ଞାନର ଅଗ୍ରଗତି ପାଇଁ ପଥପ୍ରଦର୍ଶକ ଏବଂ ଅତ୍ୟନ୍ତ ମହତ୍ଵପୁର୍ଣ ଥିଲା |

ସିଭିରମଣଙ୍କ ଜୀବନୀ (Biography of C. V. RAMAN)

Creator: 2001 SNOWBOUND, Credit: OSA Photo Archive
Copyright: OSA Photo Archive

ଆମ ସମସ୍ତଙ୍କୁ ସି ଭି ରମଣ ଭାବରେ ଜଣାଶୁଣା ଚନ୍ଦ୍ରଶେଖର ଭେଙ୍କଟ ରମଣ, ୭ ନଭେମ୍ବର ୧୮୮୮ ମସିହାରେ ବ୍ରିଟିଶ ଶାସିତ ଭାରତର ମାଡ୍ରାସ୍ ପ୍ରେସିଡେନ୍ସି (Madras Presidency) ର ତିରୁଚିରାପଲି (Tiruchirapalli) ସହରରେ ଜନ୍ମଗ୍ରହଣ କରିଥିଲେ।

ସେ ଆରମ୍ଭରୁ ଜଣେ ମେଧାବୀ ଛାତ୍ର ଥିଲେ ଏବଂ ସେଣ୍ଟ୍ ଆଲୋସିୟସ୍ ଆଙ୍ଗ୍ଲୋ -ଇଣ୍ଡିଆନ୍ ହାଇସ୍କୁଲ (St. Aloysius' Anglo-Indian High School) ରୁ ଯଥାକ୍ରମେ ୧୧ ଏବଂ ୧୩ ବର୍ଷ ବୟସରେ ତାଙ୍କର ମାଧ୍ୟମିକ ଏବଂ ଉଚ୍ଚ ମାଧ୍ୟମିକ ଶିକ୍ଷା ସମାପ୍ତ କରିଥିଲେ |  ଏହା ପରେ ୧୯୦୪ ମସିହାରେ ସେ ୧୬ ବର୍ଷ ବୟସରେ ପଦାର୍ଥ ବିଜ୍ଞାନ (physics) ଏବଂ ଇଂରାଜୀରେ ସ୍ୱର୍ଣ୍ଣ ପଦକ ସହିତ ମାଡ୍ରାସ ବିଶ୍ୱବିଦ୍ୟାଳୟ (University of Madras) ର ପ୍ରେସିଡେନ୍ସି କଲେଜ (Presidency College) ରୁ ଶୀର୍ଷ ସ୍ଥାନ ହାସଲ କରି ବି.ଏ  ଡିଗ୍ରୀ (B.A degree) ପ୍ରାପ୍ତ ହୋଇଥିଲେ। ୧୯୦୬ ମସିହାରେ କେବଳ ୧୮ ବର୍ଷ ବୟସରେ, ସେ ସ୍ନାତକୋତ୍ତର ଛାତ୍ର ଥିବାବେଳେ ତାଙ୍କର ପ୍ରଥମ ବିଜ୍ଞାନ ଭିତ୍ତିକ ସନ୍ଦର୍ଭ  "Unsymmetrical diffraction bands due to a rectangular aperture" ବ୍ରିଟିଶ ପତ୍ରିକା "ଫିଲୋସୋଫିକାଲ୍ ମାଗାଜିନ୍" (Philosophical Magazine) ରେ ପ୍ରକାଶ କରିଥିଲେ। ପ୍ରେସିଡେନ୍ସି କଲେଜରୁ ଏହା ପ୍ରଥମ ଗବେଷଣା ପ୍ରବନ୍ଧ ହୋଇଥିଲା | ୧୯୦୭ ମସିହାରେ, ୧୯ ବର୍ଷ ବୟସରେ, ସେ ସେହି ବିଶ୍ୱବିଦ୍ୟାଳୟରୁ ସର୍ବାଧିକ ସମ୍ମାନ ସହିତ ଏମ.ଏ ଡିଗ୍ରୀ (M.A degree) ହାସଲ କରିଥିଲେ | ସେହି ବର୍ଷ ସେ ସେହି ସମାନ ପତ୍ରିକାରେ ତାଙ୍କର ଦ୍ୱିତୀୟ ବୈଜ୍ଞାନିକ ସନ୍ଦର୍ଭ ପ୍ରକାଶ କରିଥିଲେ।  ଏହି ସନ୍ଦର୍ଭ ହେତୁ ସେହି ସମୟର ବିଶିଷ୍ଟ ବୈଜ୍ଞାନିକ ଲର୍ଡ ରେଲି (Lord Rayleigh) ଙ୍କ ସହିତ ତାଙ୍କର ଯୋଗାଯୋଗ ଆରମ୍ଭ ହୋଇଥିଲା।

୧୯୦୭ ମସିହାରେ, ରମଣ ପ୍ରଥମ ସ୍ଥାନ ସହିତ ଭାରତୀୟ ଅର୍ଥ ସେବା (Indian Finance Service) ପ୍ରବେଶିକା ପରୀକ୍ଷାରେ ଉତ୍ତୀର୍ଣ ହୋଇଥିଲେ ଏବଂ କଲିକତାରେ ଆସିଷ୍ଟାଣ୍ଟ୍ ଆକାଉଣ୍ଟାଣ୍ଟ୍ ଜେନେରାଲ୍ (Assistant Accountant General) ଭାବରେ ନିଯୁକ୍ତ ହୋଇଥିଲେ। ଏହି ସମୟରେ ସେ କଲିକତା ବିଶ୍ୱବିଦ୍ୟାଳୟ (University of Calcutta) ଏବଂ IACS (Indian Association for the Cultivation of Science) ଇଣ୍ଡିଆନ୍ ଆସୋସିଏସନ୍ ଫର କଲ୍ଟିଭେସନ୍ ଅଫ୍ ସାଇନ୍ସ, ଭାରତର ପ୍ରଥମ ଅନୁସନ୍ଧାନ ପ୍ରତିଷ୍ଠାନ ର ଲୋକମାନଙ୍କ ସହିତ ଯୋଗାଯୋଗରେ ଆସିଥିଲେ। ଏହି କାରଣରୁ, ରମଣ ଜଣେ ପୂର୍ଣ୍ଣକାଳୀନ ସରକାରୀ କର୍ମଚାରୀ ହେବା ସଙ୍ଗେ ସଙ୍ଗେ IACS ରେ ତାଙ୍କର ଅନୁସନ୍ଧାନ ଆରମ୍ଭ କରିଥିଲେ |  ସେହି ବର୍ଷ (୧୯୦୭), ସେ IACS ରୁ "ନେଚର " (Nature) ନାମକ ଅନୁସନ୍ଧାନ ପତ୍ରିକାରେ ଅନ୍ୟ ଏକ ବୈଜ୍ଞାନିକ ପ୍ରବନ୍ଧ “Newton’s rings in polarized light” ପ୍ରକାଶ କରିଥିଲେ | ଏହି କାରଣରୁ, ସେ IACS ଦ୍ୱାରା ପ୍ରକାଶିତ ଅନୁସନ୍ଧାନ ପତ୍ରିକା ପାଇଁ ପ୍ରମୁଖ ଯୋଗଦାନ କରୁଥିଲେ | ସେ ଜଣେ ପୂର୍ଣ୍ଣକାଳୀନ ସରକାରୀ କର୍ମଚାରୀ ଥିବାବେଳେ ହିଁ ୧୯୧୨ ଏବଂ ୧୯୧୩ ରେ ଗବେଷଣା ପାଇଁ ପୁରସ୍କାର ଗ୍ରହଣ କରିଥିଲେ |

୧୯୧୫ ମସିହାରେ, କଲିକତା ବିଶ୍ୱବିଦ୍ୟାଳୟ IACS ରେ ରମଣଙ୍କ ଅଧୀନରେ ଅନୁସନ୍ଧିତ୍ସୁ ମାନଙ୍କୁ ନିଯୁକ୍ତ କରିବା ଆରମ୍ଭ କଲା | ୧୯୧୭ ମସିହାରେ, ରମଣ କଲିକତା ବିଶ୍ୱବିଦ୍ୟାଳୟର ଜଣେ ପୂର୍ଣ୍ଣ ଗବେଷକ ତଥା ପ୍ରଫେସର ହେବା ପାଇଁ ନିଜର ସରକାରୀ ଚାକିରୀକୁ ବଳିଦାନ ଦେଇଥିଲେ। ୧୯୧୯ ମସିହାରେ, ରମଣଙ୍କୁ IACS ରେ ସମ୍ମାନିତ ପ୍ରଫେସର ତଥା ସମ୍ମାନିତ ସଚିବ ଭାବରେ ନିଯୁକ୍ତ କରାଯାଇଥିଲା। ସେ IACS କୁ କଲିକତା ବିଶ୍ୱବିଦ୍ୟାଳୟର ଏକ ଅନୁସନ୍ଧାନ ସଂସ୍ଥା ଭାବରେ ବ୍ୟବହାର କରିଥିଲେ |

୧୯୨୧ ମସିହାରେ, ରମଣ ଅକ୍ସଫୋର୍ଡ (Oxford) କୁ ଏକ ବକ୍ତୃତା ପ୍ରଦାନ କରିବାକୁ ବିଦେଶ ଯାଇଥିଲେ ଯାହା ଦ୍ୱାରା ସେ ସେତେବେଳେ ଜଣାଶୁଣା ହେଲେ ଏବଂ ଥମସନ୍ (Thomson) ଓ ରଦରଫୋର୍ଡ଼ (Rutherford) ଙ୍କ ପରି ମହାନ ବୈଜ୍ଞାନିକମାନଙ୍କ ସହ ଭାବ ବିନିମୟ କରିଥିଲେ। ତାଙ୍କର ଗବେଷଣାରେ ଭଲ ଅଗ୍ରଗତି ହେତୁ ସେ ୧୯୨୪ ମସିହାରେ ରୟାଲ ସୋସାଇଟି (Royal Society) ର ସଭ୍ୟ (Fellow) ଭାବରେ ନିର୍ବାଚିତ ହୋଇଥିଲେ। ସେହି ବର୍ଷ ସେ ଆମେରିକା ଗସ୍ତ କରିଥିଲେ ଏବଂ ନୋବେଲ ବିଜେତା (Nobel Laureate) ରବର୍ଟ ମିଲିକାନ (Robert Millikan) ଙ୍କ ନିମନ୍ତ୍ରଣ କ୍ରମେ କାଲିଫର୍ନିଆର ପ୍ରତିଷ୍ଠିତ ଇନଷ୍ଟିଚ୍ୟୁଟ ଅଫ ଟେକ୍ନୋଲୋଜି (California Institute of Technology) ରେ ୪ ମାସ ବିତାଇଥିଲେ । ଚମତ୍କାରୀ ଅନୁସନ୍ଧାନ କାର୍ଯ୍ୟ ବ୍ୟତୀତ ତାଙ୍କର ଗମ୍ଭୀର ସ୍ୱର, ମଜାଦାର ପ୍ରଦର୍ଶନ, ଚମତ୍କାର ବାକବିନ୍ୟାସ ଏବଂ ସମୃଦ୍ଧ ହାସ୍ୟ କାରଣରୁ ସେ ଭାରତ ତଥା ବିଦେଶରେ ଲୋକପ୍ରିୟ ହୋଇଥିଲେ |

୧୯୨୬ ମସିହାରେ, ସେ ଇଣ୍ଡିଆନ୍ ଜର୍ନାଲ୍ ଅଫ୍ ଫିଜିକ୍ସ (Indian Journal of Physics) ର ପ୍ରଥମ ସମ୍ପାଦକ ଭାବରେ କାର୍ଯ୍ୟ ଆରମ୍ଭ କରିଥିଲେ |  ଏହି ପତ୍ରିକାର ଦ୍ଵିତୀୟ ସଂସ୍କରଣରେ ସେ ତାଙ୍କର ପ୍ରବନ୍ଧ “A New Radiation” ପ୍ରକାଶ କରିଥିଲେ ଯାହାକି ରମଣ ପ୍ରଭାବ (Raman Effect) ବିଷୟରେ ଆଲୋକପାତ କରିଥିଲା ​​|  ତାଙ୍କର ଏହି ପ୍ରବନ୍ଧ "ନେଚର " (Nature) ରେ ମଧ୍ୟ ପ୍ରକାଶିତ ହୋଇଥିଲା | ତାଙ୍କର ଏହି ପ୍ରଭାବଶାଳୀ ଅନୁସନ୍ଧାନ ତାଙ୍କୁ ୧୯୩୦ ମସିହାରେ ପଦାର୍ଥ ବିଜ୍ଞାନ ପାଇଁ ନୋବେଲ ପୁରସ୍କାର (Nobel Prize for Physics) ପ୍ରଦାନ କରିଥିଲା ​​ଯାହା ଦ୍ୱାରା ସେ ବିଜ୍ଞାନରେ ନୋବେଲ ଜିତିବାରେ ପ୍ରଥମ ଏସୀୟ ହୋଇଥିଲେ।

୧୯୩୩ ମସିହାରେ, ରମଣ କଲିକତା ଛାଡି ବାଙ୍ଗାଲୋର ଯାଇ ଇଣ୍ଡିଆନ୍ ଇନଷ୍ଟିଚ୍ୟୁଟ୍ ଅଫ୍ ସାଇନ୍ସ (IISc - Indian Institute of Science) ର ନିର୍ଦ୍ଦେଶକ ହୋଇଥିଲେ, ଯାହା ବର୍ତ୍ତମାନ ଭାରତର ଏକ ପ୍ରମୁଖ ଅନୁସନ୍ଧାନ ପ୍ରତିଷ୍ଠାନ ଅଟେ |  ୧୯୪୭ ମସିହାରେ ସେ ସ୍ୱାଧୀନ ଭାରତର ପ୍ରଥମ ଜାତୀୟ ପ୍ରଫେସର (National Professor) ଭାବରେ ନିଯୁକ୍ତ ହୋଇଥିଲେ। ୧୯୪୮ ମସିହାରେ, ସେ IISc ରୁ ଅବସର ନେବା ପରେ ବାଙ୍ଗାଲୋରରେ ରମଣ ଅନୁସନ୍ଧାନ ପ୍ରତିଷ୍ଠାନ (Raman Research Institute) ର ପ୍ରତିଷ୍ଠା କରିଥିଲେ | ୧୯୫୪ ମସିହାରେ ତାଙ୍କୁ ଭାରତ ରତ୍ନ ପ୍ରଦାନ କରାଯାଇଥିଲା।  ସେ ରମଣ ଅନୁସନ୍ଧାନ ପ୍ରତିଷ୍ଠାନର ନିର୍ଦ୍ଦେଶକ ଭାବରେ କାର୍ଯ୍ୟ କରିଥିଲେ ଏବଂ ୧୯୭୦ ରେ ତାଙ୍କ ମୃତ୍ୟୁ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ସେଠାରେ ଉଭୟ ଅନୁସନ୍ଧାନ ଏବଂ ଶିକ୍ଷାଦାନରେ ସକ୍ରିୟ ରହିଥିଲେ। ସେ ୨୧ ନଭେମ୍ବର ୧୯୭୦ ରେ ବାଙ୍ଗାଲୋରରେ ୮୨ ବର୍ଷ ବୟସରେ ଦେହ ତ୍ୟାଗ କରିଥିଲେ।

 ଫେବୃଆରୀ ୨୮, ୧୯୨୮ ହେଉଛି ସେହି ଦିନ, ଯୋଉ ଦିନ ରମଣ ତାଙ୍କ ଛାତ୍ର ପଦାର୍ଥ ବିଜ୍ଞାନୀ କେ.ଏସ୍ କ୍ରିଷ୍ଣନ୍ (K. S. Krishnan) ଙ୍କ ସହ ରମଣ ପ୍ରଭାବ ଆବିଷ୍କାର କରିଥିଲେ ଯାହା ୨ ବର୍ଷ ପରେ ରମଣଙ୍କ ନୋବେଲର କାରଣ ହୋଇଗଲା।  ତେଣୁ ସି.ଭି ରମଣ ରମଣ ପ୍ରଭାବ ଆବିଷ୍କାର କରିବାର ସମ୍ମାନରେ ଭାରତରେ ପ୍ରତିବର୍ଷ ୨୮ ଫେବୃଆରୀ ଜାତୀୟ ବିଜ୍ଞାନ ଦିବସ (National Science Day) ଭାବରେ ପାଳନ କରାଯାଏ |

ଆମେରିକୀୟ କେମିକାଲ୍ ସୋସାଇଟି (ଏ.ସି.ଏସ୍) (American Chemical Society - ACS) ଏବଂ ଇଣ୍ଡିଆନ୍ ଆସୋସିଏସନ୍ ଫର କଲ୍ଟିଭେସନ୍ ଅଫ୍ ସାଇନ୍ସ (IACS) ଡିସେମ୍ବର ୧୫, ୧୯୯୮ ରେ, କେବଳ ପଦାର୍ଥ ବିଜ୍ଞାନରେ ହିଁ ନୁହେଁ, ରାସାୟନିକ ବିଜ୍ଞାନ କ୍ଷେତ୍ରରେ ମଧ୍ୟ ଏହାର ଗୁରୁତ୍ୱପୂର୍ଣ୍ଣ ବ୍ୟବହାର କାରଣରୁ ରମଣ ପ୍ରଭାବକୁ କଲିକତାର ଯାଦଭପୁରରେ ଅନ୍ତର୍ଜାତୀୟ ଐତିହାସିକ ରାସାୟନିକ ଲାଣ୍ଡମାର୍କ  (International Historic Chemical Landmark) ଭାବେ ଉତ୍ସର୍ଗ କରିଥିଲେ।

References :

1. https://en.wikipedia.org/wiki/Raman_scattering
2. https://www.britannica.com/science/Raman-effect
3. https://www.acs.org/content/acs/en/education/whatischemistry/landmarks/ramaneffect.html
4. https://www.osa-opn.org/home/articles/volume_20/issue_3/features/c_v_raman_and_the_raman_effect/
5. https://en.wikipedia.org/wiki/C._V._Raman

Picture Sources :

1. https://www.optica.org/en-us/history/biographies/bios/c-v--raman/
2. https://www.insightsonindia.com/2020/07/07/what-is-raman-spectroscopy/

Written By-

Mrunal Nanda