-Auromic Behera and Preity Sukla Sahani
To read this article in English click here
ଉପକ୍ରମ
ଆମେ ସବୁବେଳେ ତାରା, ଗ୍ରହ ସହିତ ଆକାଶର ଅନ୍ୟାନ୍ୟ ସଂରଚନାକୁ ସୁଲଭ ଉପାୟରେ ଦର୍ଶନ କରିବା ପାଇଁ ଚେଷ୍ଟା କରିଥାଉ| ତଥାପି, ଆପଣ ଜାଣନ୍ତି କି ବୈଜ୍ଞାନିକ ଓ ଜ୍ୟୋତିର୍ବିଜ୍ଞାନୀମାନେ ପ୍ରକୃତରେ ଗ୍ରହ, ତାରା, ଛାୟାପଥ ଆଦିର ସଂରଚନା ନିର୍ଣ୍ଣୟ କରନ୍ତି? ବହିଃଗ୍ରହ ଏବଂ ଅନ୍ୟାନ୍ୟ ତାରାମଣ୍ଡଳର ଅନ୍ୱେଷଣ ଆରମ୍ଭ କରିବା ଏକ ଜଟିଳ ପ୍ରକ୍ରିୟା |ଏହାକୁ ବିଭିନ୍ନ ଉପାୟ ଦ୍ୱାରା ସହଜରେ ଚିହ୍ନଟ କରାଯାଇପାରେ, ଏଠାରେ ଦୁଇଟି ପଦ୍ଧତି ବିଷୟରେ ଆଲୋଚନା କରିବା, ଯଥା - ଗମନାଗମନ ପଦ୍ଧତି ଏବଂ ସରଳ ପଦ୍ଧତିରେ ଚିତ୍ର ଉତ୍ତୋଳନ |
ଗମନାଗମନ ପଦ୍ଧତି
ଧରିନିଅ ଯେ ଏକ ପ୍ଲାନେଟ୍ X ଅଛି, ଯାହା ବହୁତ ଦୂରରେ ଏକ ତାରାର ଚାରିପାଖରେ ବୁଲୁଛି, ବିଶେଷ ଶବ୍ଦରେ ବର୍ଣ୍ଣନା କରିବାକୁ ଗଲେ ଏହାକୁ ପରିକ୍ରମା କରୁଛି | ଯେତେବେଳେ ଏହା ଗତି ଆରମ୍ଭ କରେ, ଆଲୋକର ପ୍ରଗାଢ଼ତା କମିଯାଏ |
ଏହି ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ପଦ ‘ତାରା ଆଲୋକ ସ୍ଖଳନ’ ଭାବରେ ବିଖ୍ୟାତ | ସାଧାରଣତଃ, ଜଣେ ସଂଗ୍ରହ କରିଥିବା ସୂଚନାର ପୁଙ୍ଖାନୁପୁଙ୍ଖ ସତ୍ୟତା ନିର୍ଦ୍ଧାରଣ ନିମନ୍ତେ ଆମେ ଆଲୋକର ବର୍ଣ୍ଣପଟ ବ୍ୟବହାର କରିଥାଉ | କିନ୍ତୁ , ଏହା ପ୍ରକୃତରେ କିପରି କାର୍ଯ୍ୟକାରୀ ହୁଏ ? ଏଥିପାଇଁ ସବୁଠାରୁ ଗୁରୁତ୍ୱପୂର୍ଣ୍ଣ ପ୍ରତିନିଧି ହେଉଛି ‘ସ୍ଥିତି’ | ଏହା କେବଳ ସେତେବେଳେ ଚିହ୍ନଟ କରାଯାଇପାରିବ ଯେତେବେଳେ ବସ୍ତୁଟି ପର୍ଯ୍ୟବେକ୍ଷକ ଏବଂ ଆଲୋକ ଉତ୍ସ ମଧ୍ୟରେ ଉପସ୍ଥିତ ଥିବ |
 |
| ଚିତ୍ର ୧ : ତାରା ଆଲୋକ ସ୍ଖଳନ |
ଏପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ଆମେ କ’ଣ ହାସଲ କରିଛୁ?
ଗମନାଗମନ ପ୍ରଣାଳୀ ବ୍ୟବହାର କରି, ଜଣେ ବାହ୍ୟ ବିଶିଷ୍ଟ୍ୟତା ଯେପରି ବାୟୁମଣ୍ଡଳ, ଆକାର, କକ୍ଷପଥ ଅବଧି, ତାପମାତ୍ରା ଇତ୍ୟାଦି ଚିହ୍ନଟ କରିପାରିବ | ଯେପରି ଆମେ ବାତାବରଣର ବିଶେଷତା ଜାଣିପାରୁଛେ, ସେହିପରି ତାହାର ବାୟବୀୟ ଅବସ୍ଥା ଏବଂ ଜୀବନ ଧାରଣ ନିମନ୍ତେ ତାହାର ଉପଯୁକ୍ତତା ମଧ୍ୟ ବର୍ଣ୍ଣବୀକ୍ଷଣ ଦ୍ୱାରା ଚିହ୍ନଟ କରିବା ସହଜ, କାରଣ ଆମର ମୂଳ ଲକ୍ଷ ହେଉଛି ଏକ ବାସଯୋଗ୍ୟ ଗ୍ରହ ଖୋଜିବା | ଆପଣ ଏହା ଜାଣି ଆଶ୍ଚର୍ଯ୍ୟ ହେବେ ଯେ ପ୍ରାୟ ୭୬.୫ ପ୍ରତିଶତ ବାହ୍ୟଗ୍ରହ ଏବଂ ଅନ୍ୟାନ୍ୟ ସଂରଚନା ଗମନାଗମନ ପଦ୍ଧତି ଦ୍ୱାରା ହିଁ ଆବିଷ୍କାର କରାଯାଇଛି!
 |
| ଚିତ୍ର ୨: ଏକ କକ୍ଷପଥ ଚାରିପାଖରେ TESS । |
ଏଠାରେ ବୁଝିବା କ’ଣ?
ଗମନାଗମନ ପଦ୍ଧତି ଆମକୁ କେବଳ ଏକ ସଂରଚନାର ଅସ୍ତିତ୍ୱ ବିଷୟରେ କହିଥାଏ, ଯାହାର ଅର୍ଥ ହେଉଛି ଏମିତି କିଛି ମୁହୂର୍ତ୍ତ ରହିପାରେ ଯେଉଁଠାରେ ସେମାନେ ମିଥ୍ୟା ସକାରାତ୍ମକ ମାନ ଦେଇପାରନ୍ତି, ଯାହା କି ଆବିଷ୍କୃତ ସମସ୍ତ ଜିନିଷ ର ପାଖାପାଖି ୪୦ ପ୍ରତିଶତ ଅଟେ| ସଂରଚନାଗୁଡ଼ିକର ଶ୍ରେଣୀବଦ୍ଧତା ହେତୁ ଜଣେ ଏହି ପଦ୍ଧତିକୁ ସହଜରେ ବ୍ୟବହାର କରି ପାରିବ। ଦୁଃଖର ବିଷୟ, କେବଳ ପ୍ରାୟ ୧୦ ପ୍ରତିଶତ ଗ୍ରହ ପ୍ରକୃତରେ ସମାନ୍ତରାଳ, ଯାହା ଏକ ଅତି ଛୋଟ ପରିବର୍ତ୍ତନ ଦେଖାଏ, ଯାହାକୁ ଚିହ୍ନିବା କଷ୍ଟକର | ଯେଉଁଥିପାଇଁ, ଏହି ପଦ୍ଧତି ଏକ ସମୟରେ ବହୁ ସଂଖ୍ୟକ ସଂରଚନାକୁ ଚିହ୍ନିବା ପାଇଁ ବ୍ୟବହୃତ ହୁଏ | ସୀମିତ ସଂଖ୍ୟକ ଅନୁସନ୍ଧାନ ମଧ୍ୟ ଅନାବିଷ୍କୃତ ତାରାମଣ୍ଡଳର ଗଭୀର କ୍ଷେତ୍ରକୁ ଯିବା କଷ୍ଟକର କରିଦିଏ।
ଆଜି ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ହେଇଥିବା ଆବିଷ୍କାର
୨୦୦୯-୨୦୧୩ ରୁ କେପଲର୍ ମିଶନ୍ ସମୟରେ, ୨୩୩୭ ବହିଃଗ୍ରହ ଆବିଷ୍କୃତ ହୋଇଥିଲା |ଏହି ତନ୍ତ୍ରର ବିଫଳତା ପରେ, ଏହା କେ-ଟୁ (K2) ମିଶନକୁ ନିର୍ଦ୍ଦେଶିତ ହୋଇଥିଲା ଯେଉଁଥିରେ ଏହା ଆହୁରି ୧୭୮ ବହିଃଗ୍ରହ ପାଇଥିଲା |ସବୁଠାରୁ ସଦ୍ୟତମ TESS (ଟ୍ରାନ୍ସଜିଟିଙ୍ଗ ଏକ୍ସପ୍ଲାନେଟ୍ ସର୍ଭେ ସାଟେଲାଇଟ୍)- ଏହି ଉପଗ୍ରହ ବର୍ତ୍ତମାନ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ୧୮୦ ବହିଃଗ୍ରହ ପାଇଛି | ଜେମ୍ସ ୱେବ୍ ଦୂରବୀକ୍ଷଣ ଯନ୍ତ୍ର ୨୦୨୧ ରେ ନିକ୍ଷେପ ହୋଇଥିଲା - ଏହା ନିଶ୍ଚିତ ବହିଃଗ୍ରହମାନଙ୍କର ସଂଖ୍ୟାରେ ବୃଦ୍ଧି ପାଇବ ବୋଲି ଆଶା କରାଯାଉଛି |
 |
| ଚିତ୍ର ୩: ନାସାର ଗମନାଗମନ ବହିଃଗ୍ରହ ସର୍ବେକ୍ଷଣ ଉପଗ୍ରହ (TESS) ମିଶନ ଦ୍ୱାରା ୨୦୧୮ ରେ ଆବିଷ୍କୃତ, ଗ୍ରହ ଏଲ୍ଏଚଏସ ୩୮୪୪ ବି (LHS 3844b) ପୃଥିବୀ ଠାରୁ ୪୮.୬ ଆଲୋକ ବର୍ଷରେ ଅବସ୍ଥିତ ଏବଂ ଏହାର ବ୍ୟାସାର୍ଦ୍ଧ ପୃଥିବୀର ୧.୩ ଗୁଣ ଅଛି | |
 |
| ଚିତ୍ର ୪ : ନାସାର ଗମନାଗମନ ବହିଃଗ୍ରହ ସର୍ବେକ୍ଷଣ ଉପଗ୍ରହ (TESS) ଦ୍ଵାରା ଆବିଷ୍କୃତ ଟିଓଆଇ ୭୦୦ ଡି (TOI 700d ) ପୃଥିବୀ ଆକାରର ପ୍ରଥମ ବାସଯୋଗ୍ୟ-ମଣ୍ଡଳ କ୍ଷେତ୍ର ଗ୍ରହ ଅଟେ | |
ତାରାର ପ୍ରତିଫଳିତ ପ୍ରକାଶ ହରାଇଦେବା ସମସ୍ୟା,ଯାହା ଗମନାଗମନ ପଦ୍ଧତିରେ ପ୍ରାୟତଃ ଘଟେ,ତାର ସମାଧାନ ପାଇଁ ପ୍ରତକ୍ଷ୍ଯ ଚିତ୍ର ଉତ୍ତୋଳନ ପ୍ରବର୍ତ୍ତିତ ହେଲା | ବର୍ତ୍ତମାନ ଏହା ସର୍ବଦା ପ୍ରକାଶ ଉପରେ ଆଧାରିତ ନୁହେଁ, ଏହା ପରିବର୍ତ୍ତେ, ଏହା ଗ୍ରହମାନଙ୍କ ଉଷ୍ମା ନିର୍ଗମନ ଉପରେ ଅଧିକ ନିର୍ଭରଶୀଳ ଅଟେ | ଯାହା, ନାମ ସୂଚାଇଥାଏ, ଏହା ଗ୍ରହଙ୍କ ତାପମାତ୍ରାରୁ ତାଙ୍କ ପୃଷ୍ଠଭୂମିର ଗଠନର ତଥ୍ୟକୁ ଚିତ୍ରଣ କରେ | ଏଠାରେ ସବୁଠାରୁ ଗୁରୁତ୍ୱପୂର୍ଣ୍ଣ ବିଷୟ ହେଉଛି, ଏହା ସଂରଚନାର ନିଶ୍ଚିତକରଣରେ ସାହାଯ୍ୟ କରେ, ଯାହା ସାଧାରଣତଃ ଅନ୍ୟ ପଦ୍ଧତି ଦ୍ୱାରା ଚିହ୍ନଟ ହୋଇଥାଏ |
 |
| ଚିତ୍ର ୫: ସରଳ ଇମେଜିଙ୍ଗ୍ ପଦ୍ଧତି ବ୍ୟବହାର କରି ଏକ ତାରାର ଚାରିପାଖରେ ଏକ ବହିଃଗ୍ରହ | |
ସୁବିଧା?
ଗମନାଗମନ ପଦ୍ଧତି (Transit method)ସହିତ ସମାନ ଭାବରେ , ପ୍ରତ୍ୟକ୍ଷ ପଦ୍ଧତିରେ ଅଧିକ ସଠିକତା ଅଛି ଏହି କ୍ଷେତ୍ରରେ ଯଥା, କମ୍ ମିଥ୍ୟା ସକାରାତ୍ମକ ମାନ ଛାଡିଦିଏ | ଯେତେବେଳେ କୌଣସି ସଂରଚନା ପ୍ରତ୍ୟକ୍ଷ ପଦ୍ଧତି ବ୍ୟବହାର କରି ଚିହ୍ନଟ ହୁଏ, ଏହା ବୈଜ୍ଞାନିକମାନଙ୍କୁ ଉପାଦାନଗୁଡ଼ିକର ଗଠନ ଦ୍ୱାରା ନିର୍ମିତ ପ୍ରକାର ଏବଂ ଅବଶ୍ୟ ଏହାର ସ୍ଥିରତା ହାର ଅନୁମାନ ଏବଂ ଆବିଷ୍କାର କରିବାରେ ସର୍ବଦା ସହାୟକ ହୋଇଥାଏ| ଛାୟାପଥ(Galaxy)ଏବଂ ତା’ର ବାହାରେ ଥିବା ମହାନ ସଂସ୍ଥାନ ଖୋଜିବାରେ ଏହା ସର୍ବଦା ସହାୟକ ହୋଇଥାଏ। ଏବଂ ଉଲ୍ଲେଖ ଅବଲୋହିତ ପଦ୍ଧତି ମଧ୍ୟ କିଛି ଛୋଟ ସଂସ୍ଥାନ ଖୋଜିବାରେ ସହାୟକ ହୋଇଛି ଯାହା ତାପଜ ଚିତ୍ର ଉତ୍ତୋଳନ ପଦ୍ଧତିରେ ସମ୍ଭବ ନୁହେଁ ।
ତେବେ, ଏହା ଅତ୍ୟନ୍ତ ବିରଳ ଯେ ଯେକୌଣସି ସଂସ୍ଥାନ ଏହି କାରଣରୁ ଧରାଯାଇପାରିବ ଏବଂ ଏହା ଆଜି ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ କରାଯାଇଥିବା ଆବିଷ୍କାର ପରିମାଣ ଦ୍ୱାରା ଦୃଢ଼ ଭାବରେ ସମର୍ଥିତ | “ଆଲୋକ” ଯାହା ଏଠାରେ ଏକ ଗୁରୁତ୍ୱପୂର୍ଣ୍ଣ ଭୂମିକା ଗ୍ରହଣ କରୁଛି। ବେଳେବେଳେ ପର୍ଯ୍ୟବେକ୍ଷକଙ୍କ ନିକଟରେ ମଧ୍ୟ ପହଞ୍ଚିପାରେ ନାହିଁ,ଯାହା ଉତ୍ସ, ସମୟ, ଇତ୍ୟାଦି ହରାଇଥାଏ | ଏହା ପ୍ରାୟତଃ ଗ୍ରହ ଯାହାର ବୃହତ ବସ୍ତୁତ୍ଵ ଅଛି କିମ୍ବା ଯଦି ଏହା ଏକ ବିଶାଳ ଗ୍ରହ ଅଟେ ତାହା ପାଇଁ ଫଳାଫଳ ପ୍ରଦାନ କରିଥାଏ| ବେଳେବେଳେ,ତାପଜ ନିର୍ଗମନ ମାପିବାବେଳେ, ପୃଥିବୀର ବାୟୁମଣ୍ଡଳୀୟ ଅସ୍ଥିରତା ହେତୁ ଏହା ବ୍ୟାହତ ହୁଏ, ଯାହା ସଠିକ୍ ତଥ୍ୟ ପାଇବା କଷ୍ଟକର କରିଥାଏ । ତେବେ ହଁ,ମାନବଜାତି ପାଇଁ ଏକ ସ୍ଥାୟୀ ଗ୍ରହ ଖୋଜିବା ଏହା ଏକ ଉପଯୁକ୍ତ ପଦ୍ଧତି ନୁହେଁ |
ଆଜି ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତର ଆବିଷ୍କାର
ଏବେ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ, ଏହି କୌଶଳ କୁ ବ୍ୟବହାର କରି ୫୦ ଟି ବହିଃଗ୍ରହ ଖୋଜା ଯାଇଛି। ESO ର ବିରାଟ ବଡ଼ ଦୂରଦର୍ଶକ ଯନ୍ତ୍ର ଆରେ କୁ ବ୍ୟବହାର କରି, ପ୍ରଥମ ଖୋଜା ଯାଇଥିବା ବହିଃଗ୍ରହ କୁ ଧରା ଯାଇଥିଲା। ଉପରାନ୍ତ,ଆହୁରି ବେଶି ବହିଃଗ୍ରହ ଆବିଷ୍କାର କରା ଯାଇଥିଲେ। କିଛି ଆବିଷ୍କାର ପରେ, ହବଲ ଦୂର ଦର୍ଶକ ଯନ୍ତ୍ର ଫୋମଲାଉତ୍ ପ୍ରଣାଲି କୁ ଖୋଜିକରି ଓ ସେଥିରୁ ଫୋମାଲାଉତ୍- B ଗ୍ରହ ପାଇବା ପରେ, ତାର ନାମ ସ୍ଥାପନା କରିବାରେ ସମର୍ଥ ହୋଇଥିଲା। କେପଲର୍ ଖଗୋଳ ଦୂର ଦର୍ଶକ ଯନ୍ତ୍ର ତାର ଅଳ୍ପ ଆୟୁରେ ୪୬୦୦ ବହିଃଗ୍ରହ ପ୍ରାଥିଙ୍କ ଆବିଷ୍କାର କରିବା ରେ ସମର୍ଥ ହୋଇଥିଲେ। ଏକ ବିଶାଳ ମାତ୍ରା ରେ ସଫଲତା ପ୍ରାପ୍ତି କରିବା ପାଇଁ ଆହୁରି ଅଧିକା ଆବିଷ୍କାର କରା ଯାଉଛି।
 |
| ଚିତ୍ର ୬: ଏକ ସମୟ ମଧ୍ୟରେ ସରଳ ଇମେଜିଙ୍ଗ୍ ବ୍ୟବହାର କରି ଅନୁସନ୍ଧାନ | |
 |
| ଚିତ୍ର ୭: ଫୋମାଲହଟ୍ ବ୍ୟବସ୍ଥା (ହବଲ୍ ଟେଲିସ୍କୋପ୍ ଦ୍ୱାରା) ହାଇଲାଇଟ୍ ହୋଇଥିବା ଅଂଶ ଶୋ- ବର୍ଷ ବର୍ଷ ଧରି ଗ୍ରହର ଗତିପଥ |
ବହିଃଗ୍ରହ ଏବଂ ଆବିଷ୍କାର ପାଇଁ ଅନେକ ପଦ୍ଧତି ଥାଇପାରେ |କିନ୍ତୁ କୌଣସି ବ୍ୟବସ୍ଥା ସଂପୂର୍ଣ୍ଣ ଆତ୍ମନିର୍ଭରଶୀଳ ନୁହେଁ | ଏହା ଅନ୍ୟ ଏକ ବ୍ୟବସ୍ଥା ସହିତ କାମ କରିବାକୁ ପଡିବ | କିଛି ଗୋଟେ ବ୍ୟବସ୍ଥା ବିଷୟରେ ଅତି କମରେ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ତଥ୍ୟ ପାଇବାକୁ ହେଲେ ଅନ୍ୟ ଏକ ବ୍ୟବସ୍ଥା ସହ କାମ କରିବାକୁ ପଡିବ | ଗମନାଗମନ ପଦ୍ଧତି ସଂଖ୍ୟା ଅନୁସାରେ ଭଲ, ସରଳ ଚିତ୍ର ଉତ୍ତୋଳନ ପଦ୍ଧତି ଗୁଣବତ୍ତା ଦୃଷ୍ଟିରୁ ଉନ୍ନତ କୌଶଳ ଅଟେ | ସେଗୁଡ଼ିକୁ ଏକତ୍ରୀତ କଥା କହିବା ତ, ଅନେକ ତାରାମଣ୍ଡଳ ନିକଟ ଭବିଷ୍ୟତରେ ଅଛି ଏବଂ ଆହୁରି ମିଳିବ !
Reference :
- https://www.universetoday.com/140341/what-is-direct-imaging/
- https://exoplanets.nasa.gov/tess/
- https://exoplanets.nasa.gov/news/1605/observing-exoplanets-what-can-we-really-see/
- http://research.iac.es/proyecto/tep//transitmet.html
Written by -
Auromic Behera and Preity Sukla Sahani
