ଭିଟାମିନ୍ ବି -12 : ଏକ ଜଟିଳ ଭିଟାମିନ୍

-Chinmay Kumar Sahoo

To read the article in English Click Here. 

ଉପକ୍ରମ :

ଭିଟାମିନ ପ୍ରଥମେ N.L. Lunin ଙ୍କ ଦ୍ଵାରା ଆବିଷ୍କୃତ ହୋଇଥିଲା ଏବଂ funk ଙ୍କ ଦ୍ଵାରା ଭିଟାମିନ ନାମରେ ନାମିତ ହୋଇଥିଲା । ଆଠ ପ୍ରକାରର ଭିଟାମିନ ବି କମ୍ପ୍ଲେକ୍ସ ଅଛି। ଭିଟାମିନ B12 ମଧ୍ୟ cobalamin ନାମରେ ଜଣାଯାଏ, ଏହା ଜଳରେ ଦ୍ରବୀଭୂତ ଅଟେ, ଆଣ୍ଟିଅକ୍ସିଡାଣ୍ଟ ଭିଟାମିନ (antioxidant vitamin) ବିପାକ କ୍ରିୟାରେ (metabolism) ଜଡିତ ଥାଏ ଏବଂ ଏହା ଆଠଟି ଭିଟାମିନ ମଧ୍ୟରୁ ଗୋଟିଏ। ଭିଟାମିନ B12 ର ଦୁଇଟି ପାଚନର ସକ୍ରିୟ ରୂପ ଅଛି ଯାହା Methyl cobalamin ଏବଂ 5- deoxyadenosyl cobalamin ନାମରେ ଜଣା । ତଥାପି ଅନ୍ୟ ଦୁଇଟି ରୂପ hydroxocobalamin ଏବଂ cyanocobalamin ଜୈବିକ ଭାବରେ ସକ୍ରିୟ ହୋଇଯାଏ ଯେତେବେଳେ ସେମାନେ Methyl cobalamin କିମ୍ଵା 5-deoxyadenosylcobalamin ରୂପରେ ରୂପାନ୍ତରିତ ହୁଅନ୍ତି। ମାଛ,ମାସଂ,କ୍ଷୀର,ପନିର,ଅଣ୍ଡା ଏବଂ ପ୍ରାତଃଭୋଜନରେ ଶକ୍ତି ପ୍ରଦାୟକ ଶସ୍ୟ - ଏଗୁଡ଼ିକ ଭିଟାମିନ B12 ର କିଛି ଭଲ ଉତ୍ସ ଭାବରେ ଅନ୍ତର୍ଭୁକ୍ତ।

ରାସାୟନିକ ସଂରଚନା -

ଭିଟାମିନ B12 ରେ ସମସ୍ତ ଭିଟାମିନର ଜଟିଳ ଗଠନ ଅଛି। ଏହା ନୋବେଲ୍‌ ବିଜେତା ଏବଂ crystallography ରେ ଅଗ୍ରଗାମୀ ଥିବା Dorothy crowfoot Hodgkin ଙ୍କ ହୋଇଥିଲା । ଏହାର ଏକ formula ଅଛି- C63H88CoN14O14P ଏବଂ ଏକ IUPAC  ନାମ ଅଛି alpha-(5,6- dimethyl benzimidazole) cobinamide cyanide l B12 ର ଗଠନ ଏକ corrin ring ରେ ଗଠିତ । ଏହାର କେନ୍ଦ୍ରୀୟ ଧାତବ ଆୟନ ହେଉଛି କୋବାଲ୍ଟ। ଭିଟାମିନ B12 ରେ କୋବାଲ୍ଟ ଏହାର +3 ଜାରଣ ଅବସ୍ଥାରେ ଥାଏ। ଜୈବ ରସାୟନିକ ଭାବରେ କୋବାଲ୍ଟ କେନ୍ଦ୍ର ଉଭୟ ଦୁଇଟି ଇଲେକ୍ଟ୍ରନ ଏବଂ ଗୋଟିଏ ଇଲେକ୍ଟ୍ରନ ଅବସ୍ଥାରେ ଅଂଶ ଗ୍ରହଣ କରିପାରିବ। ଭିଟାମିନ B12 ର ଏହି କୁଶଳୀ ଗୁଣ ଏହାର +1, +2 ଏବଂ +3 ଜାରଣ ସ୍ଥିତି ମଧ୍ୟରେ ରହିବା କ୍ଷମତା ହିଁ ଦାୟୀ। ଛଅଟି co-ordination ସ୍ଥାନ ମଧ୍ୟରୁ ଚାରିଟି ସ୍ଥାନ corrin ring ଦ୍ୱାରା ପୂରଣ ହୋଇଥାଏ ଏବଂ ପଞ୍ଚମ ସ୍ଥାନଟି dimethyl benzimidazole group ଦ୍ଵାରା ପୂରଣ ହୋଇଥାଏ। ଷଷ୍ଠ ସ୍ଥାନ କିମ୍ଵା ପ୍ରତିକ୍ରିୟାଶୀଳ କେନ୍ଦ୍ର ହେଉଛି ପରିବର୍ତ୍ତନୀୟ ସ୍ଥାନ, ଏଥିରେ ଯଥାକ୍ରମେ ସିଆନାଇଡ ଗ୍ରୁପ୍ (-CN),ହାଇଡ୍ରୋକ୍ସି ଗ୍ରୁପ୍(-OH), ମିଥାଇଲ ଗ୍ରୁପ୍ (-CH3), କିମ୍ଵା 5'- deoxyadenosyl ଗ୍ରୁପ୍ ରହିପାରେ। 

ଖାଦ୍ୟରେ ଭିଟାମିନ୍ B12 ର ଉପସ୍ଥିତି କ୍ଷୁଦ୍ର ଜୈବିକ ପରୀକ୍ଷଣ, ରାସାୟନିକ-ଦୀପ୍ତି ପରୀକ୍ଷଣ, ପୋଲାରୋଗ୍ରାଫି, ବର୍ଣ୍ଣାଳୀ-ବୀକ୍ଷଣ ଯନ୍ତ୍ର ଏବଂ ଉଚ୍ଚ କ୍ଷମତା ସମ୍ପନ୍ନ ତରଳ କ୍ରୋମାଟୋଗ୍ରାଫି ପରି ଅନେକ ପଦ୍ଧତି ଦ୍ୱାରା ନିର୍ଣ୍ଣୟ କରାଯାଇପାରେ |

B12 ର କାର୍ଯ୍ୟ :

ଭିଟାମିନ୍ B12 ଏକ କୋଏନଜାଇମ୍ ବା ବିପାଚକ ସକ୍ରିୟକାରୀ ଭାବରେ କାର୍ଯ୍ୟ କରେ, ଅର୍ଥାତ୍ ବିପାଚକ-ଉତପ୍ରେରକ ପ୍ରତିକ୍ରିୟା ପାଇଁ ଏହାର ଉପସ୍ଥିତି ଆବଶ୍ୟକ |  ସଠିକ୍ କାର୍ଯ୍ୟ ପାଇଁ B12 ଆବଶ୍ୟକ କରୁଥିବା ବିପାଚକ ମାନଙ୍କର ଶ୍ରେଣୀଗୁଡ଼ିକ ହେଉଛି ଆଇସୋରେଜ୍, ମିଥାଇଲ୍ଟ୍ରାନ୍ସଫରେଜ୍ ଏବଂ ଡିହଲୋଜେନେଜ୍ |  ଭିଟାମିନ୍ ବି 12 ଦୁଇଟି ବିପାଚକ, methionine synthase ଏବଂ L-methylmalonyl-CoA mutase ପାଇଁ କୋଫାକ୍ଟର ବା ସହାୟକ କାରକ ଭାବରେ କାର୍ଯ୍ୟ କରେ | methionine synthase homocysteine କୁ ଅତ୍ୟାବଶ୍ୟକ ଆମିନୋ ଏସିଡ୍ methionineରେ ରୂପାନ୍ତର କରିଥାଏ | S-adenosylmethionine ଗଠନ ପାଇଁ methionine ଆବଶ୍ୟକ, ଯାହା ଡି-ଡିଏନ୍ଏ, ଆରଏନ୍ଏ, ପ୍ରୋଟିନ୍ ଏବଂ ଲିପିଡସ୍ ସମେତ ପ୍ରାୟ 100 ବିଭିନ୍ନ ସବଷ୍ଟ୍ରେଟ୍ ପାଇଁ ସାର୍ବଜନୀନ methyl ଦାତା ଭାବରେ କାମ କରେ | L-methylmalonyl-CoA mutase, L-methylmalonyl-CoA କୁ propionate ନାମକ ଏକ କ୍ଷୁଦ୍ର ଶୃଙ୍ଖଳ ବିଶିଷ୍ଟ ସ୍ନେହାମ୍ଲର ବିପଚୟ ପ୍ରକ୍ରିୟାରେ succinyl-CoA ରେ ପରିଣତ କରେ |  ଉଭୟ ସ୍ନେହାମ୍ଲ ଏବଂ ଆମିନୋ ଏସିଡ୍ ବିପାକ କ୍ରିୟାରେ ଡିଏନ୍ଏ ସଂଶ୍ଳେଷଣ ରେ ଏକ କୋଫାକ୍ଟର ଭାବେ କାର୍ଯ୍ୟ କରିଥାଏ |  ମାୟେଲିନ୍‌ର ସଂଶ୍ଳେଷଣ ଦ୍ଵାରା ସ୍ନାୟୁ ତନ୍ତ୍ରର ସାଧାରଣ କାର୍ଯ୍ୟ ସହିତ ଅସ୍ଥି ମଜ୍ଜାରେ ଲୋହିତ ରକ୍ତ କଣିକାର ବିକାଶରେ ଏହା ପ୍ରମୁଖ ଭୂମିକା ଗ୍ରହଣ କରିଥାଏ |

ଅଭାବ :

ଭିଟାମିନ୍ ବି 12 ର ଅଭାବ ସମ୍ଭବତଃ ମସ୍ତିଷ୍କ ଏବଂ ସ୍ନାୟୁ ପ୍ରଣାଳୀରେ ଗୁରୁତର ଏବଂ ଅପୂରଣୀୟ କ୍ଷତି ଘଟାଇପାରେ |  ଗୁରୁତର ରକ୍ତହୀନତା (PA) ହେଉଛି ଏକ ପ୍ରକାର ଭିଟାମିନ୍ B12 ଅଭାବ ରକ୍ତହୀନତା |  ଏହା ଏକ ରୋଗ ଯେଉଁଥିରେ ଭିଟାମିନ୍ B12 ର ଅଭାବ ହେତୁ ପର୍ଯ୍ୟାପ୍ତ ଲୋହିତ ରକ୍ତ କଣିକା ଉତ୍ପନ୍ନ ହୁଏ ନାହିଁ |  କମ୍ ଭିଟାମିନ୍ B12 ର ଅନ୍ୟାନ୍ୟ କାରଣ ମଧ୍ୟରେ ସେଲିଆକ୍ ରୋଗ, କିମ୍ବା ଫିତା କୃମି ସଂକ୍ରମଣ ଅନ୍ତର୍ଭୁକ୍ତ |

ଆଧାର :

• https://en.wikipedia.org/wiki/Vitamin_B12
• https://ods.od.nih.gov/factsheets/VitaminB12-HealthProfessional/

Written By-

Chinmay Kumar Sahoo